काठमाडौँ — किरात बायुङ राई भाषाको मुन्दुम दर्शन ‘सुम्नि तुम्लो यालो’ कृति सार्वजनिक गरिएको छ । अनुसन्धाता लोकबहादुर बायुङ राईले उक्त मुन्दुम कृतिको संकलन, लेखन र अनुवाद गरेका हुन् ।

किरात बायुङ राई सुम्निखिम संस्थाको कृति प्रकाशनमा ल्याएको हो । संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्री सुदन किराती र सुम्निखिमका अध्यक्ष ज्ञानबहादुर बायुङ राईले शनिबार कोटेश्वरस्थित किरात राई यायोक्खाको कार्यालयमा आयोजित समारोहमा सार्वजनिक गरेका हुन् ।

किरात बायुङ राई समुदायमा बोलीचालीको भाषा र मुन्दुमी (पित्री)भाषा रहेका छन् । श्रुति र स्मृति परम्परामा पुस्तान्तरण हुँदै आएको ऐतिहासिक, सांस्कृतिक, धार्मिक, दार्शनिक कर्मकाण्ड र तन्त्रमन्त्रसँग सम्बन्धित ज्ञान नै तुम्लो यालो अर्थात् मुन्दुम हो । जन्मदेखि मृत्युपर्यन्तसम्म गरिने पित्रिकार्य, संस्कारमा मुन्दुम अनुष्ठान गरिन्छ । न्वाक्सो, ङाबुचा, जाम्चाजस्तो धार्मिक गुरुहरू तथा धामीहरूले विधिपूर्व मुन्दुमलाई मुखाग्र वाचन गर्दछन् ।

अनुसन्धाता लोकबहादुरले बायुङ राई मुन्दुमी भाषालाई जस्ताको तस्तै उतारेका छन् । बायुङ भाषालाई नेपालीमा अनुवादसमेत गरिएको कृतिभित्र मुन्दुम सामग्रीलाई चार खण्डमा समेटिएका छन् ।

पहिलो खण्डमा ‘सुम्नि नालुङ’ (सृष्टि अध्याय), दोस्रोमा ‘खारु नालुङ’ (कृषि अध्याय), तेस्रोमा ‘कोक्तिसाला नालुङ’ (कोक्तिसाला अध्याय) र चौथोमा ‘किकी नालुङ’ (रुङ अध्याय) रहेका छन् ।

यसका अलावा स्रोत व्यक्तिहरू र मुन्दुमसँग सम्बन्धित किरात आदिमभूमिमा रहेका धार्मिक तथा ऐतिहासिक स्थान, वनस्पति, चराचुङ्गी, जीवजन्तु, सांस्कृतिक पहिरन, बाजागाजा समेटिएका छन् ।

जनगणना २०७८ को तथ्यांकअनुसार बायुङ भाषा बोल्नेको संख्या १४ हजार ४४९ जना रहेको छ । सोलुखुम्बु, ओखलढुंगा, खोटाङ बायुङ भाषीको मूलथलो रहेको छ । पुस्तकबारे इतिहास तथा मुन्दुम अध्यता भोगिराज चाम्लिङलगायतले बोलेका थिए ।