काठमाडौं । नेपालीमा एउटा भनाइ नै छ, ‘बोल्नेको पीठो पनि बिक्छ, नबोल्नेको चामल बिक्दैन ।’ यो पुरानो भनाइ बेला बेला नेपाली समाजमा चरितार्थ भइरहेको पाइन्छ ।

पछिल्लो उदारहरण हो, नेपाली फिल्म ‘पूर्णबहादुरको सारङ्गी’ । अहिलेकै अवस्थामा भन्ने हो भने यो अहिलेसम्मकै बढी कमाइ गर्ने पहिलो फिल्म बनेको छ । पछिल्लो रिपोर्टहरुका अनुसार यो फिल्मले ३० करोड रुपैयाँभन्दा बढी ग्रसकलेक्शन गरिसकेको छ । नेपाली फिल्मको यो कलेक्शनलाई ‘ऐतिहासिक’ भनिएको छ । नेपाली फिल्म चल्नु आफैमा राम्रो कुुरा हो । तर, यो फिल्मले कसरी यत्रो व्यापार ग¥यो ? दर्शकले किन रुचाए । के ‘पूर्णबहादुरको सारङ्गी’ उत्कृष्ट फिल्म नै हो ?

समग्रमा निष्कर्ष निकाल्ने हो भने ‘होइन’ । योभन्दा कैयौँ राम्रो र मनछुने नेपाली फिल्म बनेका छन् । यतिसम्मकी कतिपयले त सामाजिक सञ्जालको प्रचार देखेकै भरमा सिनेमा हल पुगेहरुले ‘फिल्म त झुरै रहेछ’ समेत भने । तर, तिनीहरुले भनेजस्तै ‘पूर्णबहादुरको सारङ्गी’ झुर फिल्मचाहिँ होइन । यतिचाहिँ भन्न सकिन्छ कि, यो फिल्म होइन, एउटा डकुमेन्ट्री हो । त्यो पनि ताल न बेतालको । पहिलो कुरा त कथा नै अधुरो छ । फिल्म हेदै अन्तिममा धेरैले खल्लो मान्छन् किनकि फिल्मको इण्डिङ साँच्चीकै झुर छ ।

यो आलेख ‘पूर्णबहादुरको सारङ्गी’को समीक्षा गरिएको होइन, फिल्म हेरिसकेपछि मनमा लागेको कुरा मात्र यहाँ उल्लेख गर्न खोजिएको हो । यो फिल्ममा अजगतिन्ती कमजोरी छन् अर्थात ठाउँ ठाउँमा कथाको कन्टिन्युटी ब्रेक छ । फिल्मका मुख्य पात्र ‘पूर्णबहादुरको श्रीमती कता पोइला गइन् कि कता गइन्’ भन्ने फिल्म हर्नेहरुलाई यकिन हुँदैन । किनकि, त्यो प्रष्ट छैन । अर्को कुरा काठमाडौंमा डाक्टर पढ्ने छोरा बाबु वितेको पत्तै नहुनु, बिहे नै नगरी कमले (प्रकास सपुत)को छोरीको इन्ट्रि जस्ता अधुरा दृश्यले फिल्म नै झुर बनाएको छ । यी त फिल्ममा केही कमजोरी मात्र केलाइएको हो । यस्तो कमजोरी अनगिन्ती छन् ।

फिल्मको कथातिर लागौँ

एउटा बुवाले सन्तानका लागि गरेको संघर्षलाई निर्देशक सरोज पौडेलले २०३६ देखि २०६५ सालसम्मको फ्रेममा राखेर भनिएको कथा हो फिल्म ‘पूर्णबहादुरको सारंङ्गी’ ।

बाबुबाट पाएको सारंगीलाई नै पुर्खाको सम्पत्ति मान्ने र गन्धर्व कुलमा जन्मिएपछि सारङ्गी रेट्दै गीत गाएर अरुले जे दिन्छन् त्यसकै भरमा गुजारा गर्नु मुलधर्म रहेको सोच भएका पात्र हुन् पूर्णबहादुर । यही पात्रमार्फत सीपअनुसारको कर्मसँगै जोडिएको आर्थिक दुरावस्था र त्यसले ल्याउने पारिवारिक विचलनलाई निर्देशकले फिल्ममा उतारेका छन् ।

बाबुबाट सम्पत्तिको नाममा पाएको सारङ्गी रेटेर जीविकोपार्जनमा रमाइरहेका पूर्णबहादुर प्रारम्भमा छोरालाई पनि पुर्खाकै सीप सिकाउने पक्षमा हुन्छन् । तर, जब उनले सामाजिक सम्मानसँग शिक्षा जोडिन्छ भन्ने बुझ्छन् । त्यसपछि छोरालाई गाइने हैन डाक्टर बनाउन चाहन्छन् ।

बालकदेखि प्रौढसम्मले हेपिरहेको देखेका कमल बाको भागमा सम्मान ल्याउन चाहन्छन् । ‘मेरा बालाई किन सबैले हेप्छन् ? बालमष्तिष्कमा यो प्रश्न नमज्जाले गढिसकेको हुन्छ । छोराले बाको सामाजिक सम्मान फिर्ता ल्याउँछन् कि बाले छोरालाई डाक्टर बनाउँछन् ? यी दुई पात्रमध्ये कसको चाहना सफल हुन्छ ? फिल्मको मूलकथा यही हो ।

फिल्ममा प्रेमको कथा छ, विछोड छ । भिलियनका रुपमा समाजका शोषक छन् । तीन साथीको मित्रता र इर्श्या छ । अनि राजनीति पनि घुसाइएको छ । यस्तै सहायक कथाहरू छन् फिल्ममा । फिल्मको मुल पात्र पूर्णबहादुर अनि उसको सारङ्गी भएपनि फिल्म पूरै गन्धर्व समुदायमा मात्र केन्द्रित छैन । गन्धर्व समुदायको पृष्ठभूमि र पात्रमार्फत समग्र हेपिएका र दबाइएका वर्गको कथाको प्रतिनिधित्वको प्रयास गरेको छ फिल्मले ।

२०३६ मा सुधारिएको पञ्चायतबारे लिइएको जनमत संग्रह, २०४६ को लोकतान्त्रिक आन्दोलन, २०४६ देखि २०६५ सम्म सर्वहारा वर्गको मुक्तिका लागि जंगल छिरेर सशस्त्र विद्रोह भएको माओवादीकाल । कथा भन्न यही टाइमफ्रेमलाई निर्देशकले लिँदै पूर्णको जीवनलाई तीन तहमा विभाजन गरेका छन् । तर, फिल्मलाई लयमा ल्याउन निर्देशकले पूर्णको कथालाई बढी जोड दिएका छन् ।

कथा बुन्नेक्रममा निर्देशकले दृश्य छायाँकनमा खाशै ख्याल गरेका छैनन् । ०३६ र ०६५ विचको परिवेश उतार्दा केही दृश्यमा इन्टरनेट (वाईफाई) सिग्नल देखिएको छ । जबकि त्यो समयमा गाउँघरमा इन्टरनेट त मोबाइल फोन समेत थिएन । त्यो निर्देशकले हेक्का राखेको देखिएन । दर्शकले समेत त्यतनतिर ध्यान दिएको पाइएन । तर, समयानुसार फिल्ममा पुरानो राष्ट्रिय गान ‘श्रीमान गम्भीर’ प्रयोग गरिएको छ । यसमा पनि प्रश्न उठ्न पनि सक्थ्यो । तर, कथाअनुसार पचेको छ ।

समग्रमा भन्ने हो भने यो फिल्म पूर्णबहाुरको एकल कथा हो । जो अरु पात्र उसका वरीपरी घुमिरहन्छन् । त्यसैले ‘पूर्णबहादुरको सारंगी’ सारंगीसँग जीवन चलाउने गन्धर्व जाती अर्थात समुदायको कथालाई डकुमेन्ट्री रुपमा दिइएको एउटा अधुरो फिल्म हो भन्दा फरक पर्दैन ।

कसरी चल्यो यो फिल्म ?

सुरुमै भनिएको छ कि बोल्नेको पीठो पनि बिक्छ । हो, पूर्णबहादुरको सारंगी टिमले गज्जबको प्रचार गरे । भनौँ, सामाजिक सञ्जालको जमानालाई दुरुपयोगसँगै सदुपयोग गरे । फिल्म रिलिजको दोस्रो दिन नै सामाजिक सञ्जालमा फिल्म हेरेर दर्शक ग्वार्र ग्वार्रती रुएको भिडियो क्लिप्सहरु फेसबुक र टिकटकमार्फत सार्वजनिक गरियो । ती भिडियोहरु विस्तारै भाइरल भयो । दर्शकले यतिसम्म भन्न थाले, ‘पूर्णबहादुरको सारंगी हेर्न जाँदा आँशु पुछ्न रुमाल र टिश्यू पेपर लैलानुपर्छ रे ।’

तर, वास्तविता अर्कै रहेछ । फिल्म हेरेपछि आँशु बगाउने खाशै देखिएन । तर, सार्वजनिक भएका ती आँशुहरु बनावटी रहेछ । स्रोतका अनुसार फिल्म रिलिज भएको दोस्रो दिन मण्डला थिएटरमा करिब २० जना विद्यार्थीलाई फिल्म हेर्न लगाइयो र आँशु झारेको भिडियो खिचेर सामाजिक संजालमा शेयर गर्न लगाइएको थियो । तिनै भिडियोहरु फिल्म प्रचारको अस्त्र बनाइयो । र, निर्माणपक्ष सफल पनि भएको छ ।

चोरीको आरोप

पूर्णबहादुरको सारंगीको मूलकथा आफ्नो उपन्यासको भएको दाबीसहित ’संग्रामपुर’का लेखक डा शिवशंकर बस्यालले १० बुँदे कथाको प्लट सार्वजनिक गरे । जतिखेर फिल्म हाउसफुल चलिरहेको थियो । यो फिल्मको कथा र निर्देशन दुवै सरोज पौडेलको हो भने पटकथा र संवाद महेश दवाडीको हो ।

तर, बस्यालले फिल्म हेरेपछि ‘पूर्णबहादुरको सारंगी’लाई ‘संग्रामपुर’उपन्यासको मूलकथासँग मिलेको भन्दै दाबी गरेका थिए । उपन्यासमा मूल पात्र रूपमान भरिया रहेको तर पूर्णबहादुरको सारंगीमा पूर्णबहादुर गन्धर्व चरित्रमा रहेपनि बाबु–छोराको सम्बन्ध लगायतका फिल्मको मूल भावसँग मेल खाएको उनको दाबी छ ।

फिल्ममा मूल पात्र पूर्ण अर्थात् विजय बराल र कमल अर्थात् बाल कलाकार र प्रकाश सपूत । पूर्णको सहयोगीमा गन्धर्व नै बनेका छन् मुकुन भुसाल । भरियाको भूमिकामा छन् बुद्धि तामाङ ।

पूर्णबहादुरले नाचेको नाचको भाव, छोराको परिचयबाट चिनिने प्रसंग, आफ्नो तिघ्रामा बल छ भन्ने दृश्यहरू उपन्यासको छाया चित्रसँग मिल्छन्’ उनले भनेका छन् । केही प्रसंगहरू बिलकुल विपरीत रूपमा प्रयोग गरिएको पनि उनले बताएका छन् । ‘पूर्णबहादुरको सारंगीमा क्रान्तिका कुरा गर्छ तर क्रान्तिलाई नफरत गर्छ । तसर्थ यो संयोग होइन, यो नियोजित हो’ उनको भनाइ छ ।

यो फिल्ममा जय बराल, प्रकाश सपुत, अञ्जना बराइली, मुकुल भुसाल, बुद्धि तामाङ, माओत्से गुरूङ लगायतका कलाकारहरूको अभिनय रहेको छ । कलाकारको अभिनयमा भने कुनै खोट लगाउने ठाउँ छैन । बिजय बराल, अन्जना बराइली लगायतको अभिनय दमदार छ । माओत्से गुरुङको छोटो भूमिका भएको पनि राम्रो छ ।