काठमाडौँ । अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले नोबेल शान्ति पुरस्कारमा आफ्नो विशेष चासो पटक पटक व्यक्त गरेका छन् । नोबेल शान्ति पुरस्कार अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा व्यक्ति र संस्थाहरूलाई प्रदान गर्न सकिने सबैभन्दा प्रतिष्ठित सम्मानहरू मध्ये एक हो । 

हालै इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहूले अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्पलाई यो पुरस्कारको लागि मनोनयन गरेपछि फेरी एक पटक के ट्रम्पले नोबेल शान्ति पुरस्कार पाउछन् त ? भन्ने चर्चा विश्वभर भइरहेको छ । यदि ट्रम्पले नोबेल शान्ति पुरस्कार पाए भने, उनी थियोडोर रुजवेल्ट, वुड्रो विल्सन, जिमी कार्टर र बराक ओबामा पछि यो पुरस्कार पाउने पाँचौं अमेरिकी राष्ट्रपति हुनेछन् । 

यस अघि भारतसँगको युद्ध रोकेको भन्दै पाकिस्तानले पनि ट्रम्पले नोबेल शान्ति पुरस्कार पाउनु पर्ने बताएको थियो । ट्रम्प आफैले पनि पटक पटक भारत-पाकिस्तान युद्ध रोकेको, इजरायल-इरान रोकेको तर पनि आफुले नोबेल पुरस्कार नपाउने बताएर यस बारे उनको विशेष चासो प्रकट गरेका थिए ।

नोबेल शान्ति पुरस्कार कसले जित्न सक्छ ?

स्विडेनी उद्योगपति अल्फ्रेड नोबेलको इच्छा अनुसार, यो पुरस्कार ‘राष्ट्रहरू बीच भ्रातृत्व प्रवर्द्धन गर्न, स्थायी सेनाहरू समाप्त गर्न वा घटाउन, र शान्ति स्थापना र प्रवर्द्धन गर्न सबैभन्दा वा उत्कृष्ट काम गर्ने व्यक्तिलाई दिनुपर्छ ।’ नोबेल वेबसाइटको परिचयमा, शान्ति पुरस्कार समितिका अध्यक्ष जोर्गेन वाट्ने फ्राइडनेस भन्छन्, ‘व्यवहारमा जो कोही पनि नोबेल शान्ति पुरस्कार प्राप्तकर्ता हुन सक्छ । पुरस्कारको इतिहासले स्पष्ट रूपमा देखाउँछ, यो विश्वभरका समाजका सबै तहका मानिसहरूलाई प्रदान गरिन्छ ।’

कसले मनोनयन गर्न सक्छ ?

हजारौं मानिसहरूले नाम प्रस्ताव गर्न सक्छन् । जस्तै सरकार र संसदका सदस्यहरू; वर्तमान राष्ट्रप्रमुखहरू; इतिहास, सामाजिक विज्ञान, कानून र दर्शनशास्त्रका विश्वविद्यालयका प्राध्यापकहरू; र पूर्व नोबेल शान्ति पुरस्कार विजेताहरू लगायत । तपाईं आफैंलाई मनोनयन गर्न सक्नुहुन्न । मनोनयनकर्ताहरूको सूची ५० वर्षसम्म गोप्य राखिन्छ, यद्यपि मनोनयनकर्ताहरूलाई आफ्नो छनौट प्रकट गर्नबाट रोक्ने केही छैन ।

विजेताको निर्णय कसले गर्छ ?

नर्वेजियन संसदद्वारा नियुक्त पाँच जना व्यक्तिहरू मिलेर बनेको नर्वेजियन नोबेल समितिले यसको विजेताको घोषणा गर्ने गर्दछ । सदस्यहरू प्रायः सेवानिवृत्त राजनीतिज्ञहरू हुन्छन्, तर सधैं होइनन् । वर्तमान समितिको नेतृत्व पीइएन इन्टरनेशनलको नर्वेली शाखाका प्रमुखले गर्छन्, जुन अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको रक्षा गर्ने समूह हो । तिनीहरू सबै नर्वेका राजनीतिक दलहरूद्वारा अगाडि सारिएका छन् र तिनीहरूको नियुक्तिले नर्वेको संसदमा शक्ति सन्तुलनलाई प्रतिबिम्बित गर्दछ ।

तिनीहरूले कसरी निर्णय गर्छन् ?

मनोनयनहरू जनवरी ३१ मा बन्द हुनेछन्, जसको अर्थ नेतान्याहूले यस वर्ष ट्रम्पको मनोनयनलाई विचार गरिने छैन । समितिका सदस्यहरूले फेब्रुअरीमा समितिको पहिलो बैठक अघि आफ्नो मनोनयन गर्न सक्छन् । तिनीहरूले छोटो सूची बनाउँछन्, र त्यसपछि प्रत्येक मनोनीतको मूल्याङ्कन स्थायी सल्लाहकारहरू र अन्य विज्ञहरूको समूहद्वारा गरिन्छ । समितिले सहमतिको लक्ष्य राख्छ, तर बहुमतको मतले निर्णय गर्न सक्छ । अन्तिम निर्णय प्रायः पुरस्कार घोषणा हुनुभन्दा केही दिन अघि मात्र गरिन्छ ।

नोबेल शान्ति पुरस्कार विवाद

नोबेल शान्ति पुरस्कारलाई प्रायः राजनीतिक सन्देशको रूपमा हेरिन्छ । नोबेल वेबसाइटले केही प्राप्तकर्ताहरू ‘अत्यधिक विवादास्पद राजनीतिक नेताहरू’ भएको बताएको छ, जबकि पुरस्कारले अन्तर्राष्ट्रिय वा राष्ट्रिय द्वन्द्वहरूमा सार्वजनिक ध्यान पनि बढाएको छ । ओबामाले पदभार ग्रहण गरेको केही महिनापछि नै पुरस्कार जितेका थिए । भियतनाम युद्धको अन्त्यको लागि वार्ता गरेकोमा अमेरिकी विदेशमन्त्री हेनरी किसिन्जर र भियतनामी राजनीतिज्ञ ले डुक थोलाई शान्ति पुरस्कार प्रदान गर्ने निर्णयमा १९७३ मा दुई समिति सदस्यहरूले राजीनामा दिए । १९९४ मा प्यालेस्टिनी नेता यासेर अराफातले इजरायलका शिमोन पेरेस र यित्जाक रबिनसँग पुरस्कार बाँडेपछि एक सदस्यले राजीनामा दिएका थिए ।

नोबेल पुरस्कार विजेताले के पाउँछन् ?

नोबेल पुरस्कार विजेताले एउटा पदक, एउटा प्रमाणपत्र, १.१५ मिलियन डलर नगद र विश्वव्यापी ख्याति प्राप्त गर्ने गर्दछन् ।

नोबेल पुरस्कार घोषणा र समारोह कहिले हुन्छ ?

यस वर्षको नोबेल पुरस्कार अक्टोबर १० मा ओस्लोको नर्वेजियन नोबेल संस्थानमा घोषणा गरिनेछ । यो समारोह डिसेम्बर १० मा अल्फ्रेड नोबेलको मृत्युको वार्षिकोत्सवमा ओस्लो सिटी हलमा हुनेछ ।