काठमाडौं । नेपालको थप बिजुली भारतले किन्ने भएको छ । अन्तरदेशीय व्यापारका लागि भारतले नेपालका १२ जलविद्युत् परियोजनाहरूबाट थप २५१ मेगावाट विद्युत् निर्यातका लागि स्वीकृत गरेको हो । थप विद्युत् निर्यातसँगै भारतबाट कुल स्वीकृति पाएको विद्युतको परिमाण कुल २८ जलविद्युत् आयोजनाबाट ९४१ मेगावाट पुगेको छ ।

यसअघिको स्वीकृत परिमाण ६९० मेगावाट थियो, जुन १६ जलविद्युत् आयोजनाबाट लिइएको थियो । भारतको विद्युत् मन्त्रालयअन्तर्गतको केन्द्रीय विद्युत् प्राधिकरणले हरियाणा राज्यलाई थप १२५.८९ मेगावाट र बिहारलाई १२५ मेगावाट मध्यकालीन सम्झौताबमोजिम निर्यात गर्न नेपाल विद्युत् प्राधिकरणलाई स्वीकृति दिएसँगै नेपालले पहिलोपटक बिहारमा मध्यकालीन विद्युत् बिक्री सम्झौता मार्फत विद्युत् निर्यात गर्ने भएको छ ।

१० जलविद्युत् आयोजनाहरूबाट उत्पादित १२५ मेगावाट विद्युत् बिहारलाई र २ जलविद्युत् आयोजनाहरूबाट उत्पादित थप १२५.८९ मेगावाट विद्युत् हरियाणा राज्यका वितरण कम्पनीहरूलाई बिक्री गरिनेछ । प्राधिकरणले हरियाणा राज्यलाई हाल १०९ मेगावाट विद्युत् बिक्री गरिरहेको छ । नेपालमा खपत गरी अतिरिक्त भएको वर्षायामको विद्युत् हरेक वर्ष जुनदेखि अक्टोबरसम्म बिहार र हरियाणालाई बिक्री गरिनेछ । योसँगै मध्यकालीन सम्झौताबमोजिम भारतका राज्यस्तरका वितरण कम्पनीहरूलाई बिक्री गरिने विद्युत्को परिमाण ३६० मेगावाट पुगेको छ ।

आगामी अक्टोबरसम्म बिक्री गरिने विद्युतको बिक्री दर प्रतियुनिट ८ रुपैयाँ ७२ पैसा (५.४५ भारु) रहेको छ । गत वर्ष हरियाणालाई बिक्रीका लागि स्वीकृति दिएको १०९ मेगावाटको प्रति युनिट दर ८ रुपैयाँ ४० पैसा (५.२५ भारु) थियो । यसमा भारतर्फको प्रसारण लाइन शुल्क, चुहावट, ट्रेडिङ मार्जिनलगायतका सम्पूर्ण कर तथा शुल्कहरू प्राधिकरणले बेहोर्नु पर्ने छैन ।

नेपाल विद्युत् प्राधिकरका कार्यकारी निर्देशक कुलमान घिसिङले भारतीय पक्षबाट स्वीकृति पाएसँग अब छिट्टै बिहार र हरियाणामा थप विद्युत् निर्यात सुरु गरिने बताए । उनले स्वीकृत परिमाणको १० प्रतिशत थप विद्युत् निर्यात गर्न सक्ने हुँदा अब एक हजार मेगावाटभन्दा बढी निर्यात गर्न सक्ने अवस्था बनेको उल्लेख गरे । साथै, थप २०० मेगावाट निर्यात स्वीकृतिको प्रक्रियामा रहेको र छिट्टै स्वीकृति पाउने जानकारी दिए । घिसिङले चालू आर्थिक वर्षमा २५ अर्ब रुपैयाँबराबरको विद्युत् निर्यात गर्ने लक्ष्य राखिएको बताए ।

प्राधिकरणले देशभित्र खपत गरी बचत भएको वर्षायामको विद्युत् भारततर्फ निर्यात गर्दै आएको छ । भारतको इनर्जी एक्सचेञ्ज –आईएक्स) को रियल टाइम मार्केट, डे–अहेड बजारमा प्रतिस्पर्धी दरमा र मध्यकालीन विद्युत् सम्झौताबमोजिम हरियाणा राज्यलाई बिक्री गरिरहेको छ । भारतबाट स्वीकृति पाएसँगै अब बिहारलाई पनि विद्युत् बिक्री सुरु हुनेछ ।

विद्युत् बेचेर नै प्राधिकरणले १७ अर्ब ७ करोड रुपैयाँ आम्दानी गरेकोे छ । गत आर्थिक वर्षमा प्राधिकरणले १ अर्ब ९४ करोड युनिट विद्युत् निर्यात गरेको थियो । सोही वर्ष १ अर्ब ९१ करोड युनिट अर्थात् १६ अर्ब ९३ करोड रुपैयाँ बराबरको विद्युत् आयात गरिएको छ । सुक्खायाममा नदीमा पानीको बहाव घट्ने हुन्छ । यसले हाम्रा आन्तरिक उत्पादनका प्रायः अधिकांश आयोजना नदी प्रवाहमा आधारित भएकोले विद्युत् उत्पादन क्षमताको करिब ३० प्रतिशतमा झर्ने हुन्छ ।

सुक्खायाममा आन्तरिक विद्युत्को मागलाई धान्न भारतबाट बिजुली आयात गरिँदै आइएको छ । गत आवमा आयातभन्दा १२ करोड २३ लाख रुपैयाँको बढी विद्युत् भारततर्फ निर्यात भएको छ । यसैगरी, ऊर्जाका आधारमा आयातभन्दा १० करोड ९१ लाख लाख युनिट बढी विद्युत् निर्यात भएको हो । निर्यात गरिएको परिमाण आयातभन्दा बढी भएकाले भारतीय प्रतिस्पर्धी बजारमा प्रवेश पाएको तीन वर्षमा नै नेपाल विद्युतको खुद निर्यातकर्ता बनेको छ ।

नेपालमा विद्युत खपत करिव प्रति युनिट् १२ रुपैयाँ देखि माथि रहेको छ । भारतलाई दिएको दर–रेटमा सोही विजुली नेपालमा खपत गर्न दिएमा घरायसी कार्यमा विजुलीको प्रयोग बढ्ने थियो र ग्यासको खपत् कम हुने थियो । यस्मा सरकारले तत्कालिन ध्यान दिन जरुरी भइसकेको छ ।

ठूला–ठूला उद्योग व्यापारिहरुले विजुलीको रकम तिर्दैन भनेर जुन प्रचारमा आएको छ, त्यो सत्य हो । भोलि गएर ति व्यापारिहरुले चलाएको होटेलहरुले पनि रकम तिर्दैनन् । नेपाल विद्युत प्रधिकरणले जुन–जुन उद्योगहरु रकम तिर्दैन त्यस्ता उद्योगहरुमा मिटर राखेको ठाउँमा सिसी क्यामेरा जडान गर्ने र महिना–महिनामा विजुलीबाट उठेको रकमहरु प्राधिकरणले प्रमाणको लागि राख्नु जरुरी भइसक्यो । भोलि गएर ती मिटर नष्ट र जलाउन सक्छ । विजुलीको रकम तिर्न मिटर रिडिङ्गको प्रमाण नै नष्ट भइसकेको हुन्छ । रकम तिर्न अनि जहिले खिचलो भइरहन्छ ।